Maglaj

Maglaj je jedna od 12 općina u Zeničko-dobojskom kantonu. Prvi put se direktno spominje u poznatoj povelji “Sub castro nostro Maglay” (“Pod našom tvrđavom Maglaj”).

Prije rata u Bosni i Hercegovini (1992-1995) Maglaj je bio industrijski centar, u kojem se nalazi Tvornica celuloze i papira Natron, ali u ratnom periodu njeni pogoni su pretrpjeli teška razaranja. Maglaj ima neke vrlo vrijedne znamenitosti, kao što je Jusuf-pašina “Kuršumlija” džamija (izgrađena 1560. godine), Crkva sv. Leopolda, Hram proroka Ilije (izgrađen 1909), Maglajska tvrđava “Gradina” i drugi vrijedni spomenici.

Historija

18. 9 1408. ugarski kralj Sigismund Luksemburški napisao je u svojoj poznatoj povelji “Sub castro nostro Maglay” – “Pod našom tvrđavom Maglaj”. Ambasador Mađarske u Bosni i Hercegovini Imre Varga predao je načelniku Mehmedu Mustabašiću autentične kopije dvije srednjovjekovne mađarske povelje u kojima se prvi put spominje ime grada Maglaja. Sigismund Luksemburški bio je mađarski, njemački i češki kralj, te rimsko-njemački car, a boravio je u Maglaju 1408. godine. O tome svjedoče dvije povelje koje je izdao 18. i 21. septembra. Originali ovih dokumenata nalaze se u arhivi u Bratislavi u Slovačkoj, a autentične kopije u Državnoj arhivi Mađarske.

Historičari za Sigismunda kažu da je bio najugledniji vladar Evrope svog doba. Kao centar svoje vladavine uredio je Budim, koji je bio središte Evrope tog vremena.

Međutim, na grad Maglaj indirektno se odnosi i nešto raniji pisani podatak iz povelje Stjepana Ostoje Dubrovčanina od 31. januara 1399. godine “Va slavnoj vojsci va lišnici” gdje se pretpostavlja da je on sa svojom vojskom bio ulogoren u današnjoj Liješnici, nadomak Maglaja. Znamo da je jos u oktobru 1398.

 Sigismundova vojska ratovala u Usori i da joj se suprotstavljao bosanski kralj Stjepan Ostoja sa brojnim velikašima. Ostoja je ostao u Usori sve do kraja januara 1399, zapravo na Liješnici, koja utječe u rijeku Bosnu 1 km uzvodno od Maglaja, očito opsjedajući maglajski kasrum, koji je tada bio u rukama ugarskih vojnika

Neolit i rimski period

Područje maglajske općine bilo je naseljeno još u prahistorijsko doba. Nalazi iz ovog perioda locirani su kod Novog Šehera na lokalitetima Kraljevina i Kraljičino guvno, koji pripadaju mlađem kamenom dobu, neolitu i to butmirskoj kulturi. Nađene su strelice strugalice, pile, svrdla, sjekire, dlijeta i keramičko posuđe. Drugo značajnije nalazište iz ovog perioda je na lokalitetu Ćustuša. S obzirom na povoljne prirodne uslove, moguċe da je u to doba (posebno u dolini Bosne) postojalo još pokoje naselje. Na maglajskom području bilo je i nekoliko prahistorijskih i rimskih utvrdjenja. Gradina u selu Bakotić, tipski najizražajniji primjerak utvrđenog prahistorijskog naselja smještenog na posljednjim obroncima planine Ozren iznad desne obale rijeke Bosne. Dva susjedna naselja, Gradac u Krsnom Polju i Gradac u naselju Straište izgledaju kao satelitska utvrdjenja u odnosu na ovu gradinu. Smještena na visoravni imala su dobar uvid i kontrolu kretanja putnim pravcima u dolini rijeke Bosne. Dublje u planini Ozren jos jedno utvrdjenje je pronadjeno na podrucju sela Donji Rakovac, grad u zaseoku Božić.

Gradina u selu Ošve pripada visiji na lijevoj obali Bosne. Osim gradinskog položaja koji je očit u reljefu, donedavno su postojali i fragmenti keramike na jugozapadnoj i južnoj strani uzvišenja.

Gradac u selu Kosova pripada istoj visiji kao i gradina u selu Ošve. Njegovo nastajanje u prahistorijskom dobu potvrdjuju fragmenti nađene keramike iz bronzanog doba, a i trajanje u rimskom periodu na što ukazuju nalazi cigle iz tog vremena. S druge strane rijeke Bosne, na istaknutom, za odbranu pogodnom položaju, u selu Paklenica nalazi se još jedna gradina. Iz rimskog perioda pronađen je lijep primjerak novca s podrucja Kosove i Šahinog Kamena, kao i bakrenog novca na njivama Gromile i Crkvište kod Novog Šehera. Ostaci putnog pravca Ošve-Ravna-Kosova također su iz rimskog perioda.

Srednji vijek

Nalazi iz Srednjeg vijeka ukazuju na znatnu naseljenost ovog područja u to doba, sto potvrđuje 100 pronađenih stećaka u 9 naselja i 17 nekropola, a koji su danas većim dijelom potpuno devastirani. Maglajska tvrđava je najvjerovatnije nastala u XIV stoljeċu sazidana na dominantnom polozaju, na visokoj stijeni koja se strmo ruši prema koritu rijeke Bosne. Smještena je na visokoj koti i srasla sa terenom, prirodno zaštićena, visokih bedema i još višljih kula. Grad je u vrijeme svog najvećeg procvata pružao relativno snažnu zastitu svojim gospodarima i braniteljima.

Osmanlijski period

Turci su se prvi put pojavili u Usori 1415. godine kao saveznici Bosanaca protiv Ugara. Ponovo se pojavljuju u Usori 1426. godine, ali ovaj put kao osvajači, a Maglaj osvajaju tek 50 godina kasnije. U turskim izvorima iz XV vijeka Maglaj se prvi put spominje tek u defteru iz 1485, kao nahija grada Maglaja, a istovremeno se spominje i selo Maglaj sa 32 porodice.

Maglajski Veziri

Ibrahim paša

Tokom XVI, XVII i XVIII vijeka značajnu ulogu u turskoj carevini imali su pojedinci iz ovih krajeva, ukupno njih osmorica. Među njima, posebno se ističu Veliki vezir Ibrahim-paša Novošeherlija, za koga kažu da je bio veliki vojskovođa pjesničke duše, koji je 1599. godine na putu za Mađarsku prolazeći kroz Slavoniju na domak Bosne izrekao ove stihove:

Bosno, Bosno diko moja kunem ti se svojom časti. Slađa su mi njedra tvoja već sve druge zemne slasti. Nek mi niko ne zavidi što te ljubim žarko toli. Ah, ja s tobom ćutim samo sve radosti i sve boli.

Murtezan-paša Novošeherlija

Ostao je zapamćen i budimski vezir Murtezan-paša Novošeherlija kao paša koji udaje i ženi. Pjesnik Muhamed Nerkezi 1629. godine je zapisao:

“Ovaj vrli paša nastojao je pošto-poto umnožiti živalj Bosne. Tu svoju misao provodio je ovako: Gdje bi čuo da ima cura ili udovica neudata, odmah bi joj, ako je siromašna bila, dao nešto miraza i našao mušteriju da se uda. Tako je okupio na hiljade brakova i time učinio veliku korist domovini.

Austro-Ugarska

Austro-ugarske trupe okupirale su Bosnu i Hercegovinu 1878. godine, a 3. augusta iste godine Sedma Husarska regimenta upala je u zasjedu kod Maglaja izgubivsi 46 vojnika. O tom događaju svjedoči i spomenik koji su Austrijanci podigli na obali rijeke Bosne. Vrijeme austro-ugarske okupacije je opisano u romanu “Zeleno busenje” književnika Edhema Mulabdića.

Naseljena mjesta

Globarica, Gornja Bočinja, Gornja Bukovica, Gornja Paklenica, Gornji Rakovac, Gornji Ulišnjak, Grabovica, Jablanica, Kamenica, Komšići, Kopice, Kosova, Krsno Polje, Liješnica, Lugovi, Ljubatovići, Maglaj, Matina, Misurići, Mladoševica, Moševac, Novi Šeher, Oruče, Osojnica, Ošve, Parnica, Pire, Poljice, Ponijevo, Radojčići, Radunice, Rajnovo Brdo, Ravna, Rječica Donja, Rječica Gornja, Straište, Striježevica, Strupina, Trbuk i Tujnica.

Poslije potpisivanja Daytonskog sporazuma, veći dio općine Maglaj ušao je u sastav Federacije Bosne i Hercegovine. U sastav Republike Srpske ušla su naseljena mjesta: Donja Paklenica, Gornja Paklenica, Osojnica, Rječica Donja, Rječica Gornja, Striježevica i Trbuk, te dijelovi naseljenih mjesta: Brezici, Brusnica, Donji Rakovac i Lugovi. 2001. godine iz sastava općine Maglaj izdvojena su naselja: Adže, Čusto Brdo, Globarica, Grabovica, Komšići, Ljubatovići, Matina, Pire, Ponijevo i Radunice i pripojena općini Žepče.